تأثیر منابع و مقادیر مختلف نیتروژن بر راندمان مصرف نیتروژن و عملکرد خیار سبز

تأثیر منابع و مقادیر مختلف نیتروژن بر راندمان مصرف نیتروژن و عملکرد خیار سبز

اعظم رستم زاده¹، احمدگلچین ^*2  و جعفر محمدی³

تاریخ دریافت: 10/05/89   تاریخ پذیرش: 09/05/91

^1-  کارشناس ارشد باغبانی

^2- استاد گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان.

^3- استادیار گروه علوم باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر.

^*مسئول مکاتبه: Email: agolchin2012@yahoo.com

چکیده

برای بررسی تأثیر منابع و مقادیر متفاوت نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد خیار سبز آزمایشی به صورت فاکتوریل با طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار و 20 تیمار به صورت گلدانی در گلخانه تحقیقاتی مرکز آموزش کشاورزی تبریز در سال زراعی 1388 اجرا گردید .تیمارهای مورد بررسی عبارت بودند از: نوع کود مصرفی شامل اوره معمولی، اوره با پوشش گوگردی، نیترات آمونیم و سولفات آمونیم و مقدار کود مصرفی شامل سطوح صفر، 150، 300، 450  و600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار. صفات مورد اندازه­گیری در این بررسی عبارت بودند از: عملکرد میوه، تعداد میوه در بوته، طول و قطر میوه. نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که اثر نوع و مقدار کود و اثر متقابل آنها بر عملکرد و طول میوه در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود. بیشترین عملکرد میوه به میزان 2/640 گرم در بوته از تیمار 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع کود اوره با پوشش گوگردی حاصل شد. همچنین بیشترین طول میوه، تعداد میوه در بوته از همین تیمار به دست آمد. با توجه به مقایسه میانگین­ها  کمترین عملکرد مربوط به کود نیترات آمونیم بود.

واژه های کلیدی: اوره، اوره با پوشش گوگردی، خیار سبز، سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم

The Effects of Different Sources and Rates of Nitrogen on Nitrogen Use Efficiency and Cucumber Yield

A Rostamzadeh ^1*, A Golchin ² and J Mohammadi ³

Received: 1 August 2010   Accepted: 30 July 2012

^1- MSc in Horticulture.

                                                       ^2-Prof., Dept. of Soil Sci., Faculty of Agric., Univ. of Zanjan, Iran.

^3- Assis. Prof., Dept. of Hort. Sci., Faculty of Agric., Azad Univ., Abhar Azad.

*Corresponding Author Email: agolchin2011@yahoo.com

Abstract                                       

To evaluate the effects of nitrogen sources and rates on yield and yield components of cucumber a factorial pot experiment with completely randomized design and twenty treatments and three replications were conducted at the green house of agricultural education center in Tabriz, Iran, in 2009. Treatments of the study consisted of factorial combinations of four nitrogen sources (urea, sulfur coated urea, ammonium nitrate and ammonium sulfate) and five rates of nitrogen (0, 150, 300, 450 and 600 kg nitrogen per hectare). Traits measured in the study were fruit yield, number of fruit per plant, fruit length and diameter. Results of the variance analysis of data showed that the main and interactive effects of nitrogen source and rate were significant on fruit yield and  length at 1% probability. The highest fruit yield (640.2 g/plant) was obtained from the application of 600 kg nitrogen per hectare as sulfur coated urea. The highest fruit length and number of fruit per plant were also obtained from this treatment. Comparison of the  means values showed that the lowest fruit yield was in the treatment with ammonium nitrate.

Keywords: Ammonium nitrate, Ammonium sulfate, Cucumber, Sulfur coated urea, Urea.

مقدمه

 با توجه به افزایش روز افزون جمعیت در جهان، نیاز مردم به میوه­ها و سبزی­ها روز به روز افزایش می­یابد. میوه و سبزی بخش مهمی از رژیم غذایی انسان را تشکیل می­دهد که در این میان خیار سبز با نام علمی sativusCucumis از گیاهان مهم جالیزی نقش مهمی در جیره غذایی انسان­ها ایفا می کند ( بیدریغ 1382). ایران با داشتن سطح زیر کشت حدود74703 هکتار خیار سبز در فضای باز و با متوسط تولید 9/22 تن در هکتار و 2500 هکتار سطح زیر کشت در گلخانه با تولید 150 تن در هکتار جایگاه خاصی در بین تولید کنندگان این محصول در سطح جهان دارد (بی­نام 1388). افزایش تولید در بخش کشاورزی و به ویژه در محصولات باغی به دلیل تنوع شرایط اقلیمی در کشور به راحتی امکان­پذیر است و تغذیه گیاه نقش مهمی را در این راستا ایفا می کند (خلدبرین و اسلامزاده 1384). نیتروژن یکی از مهمترین عناصر در تغذیه خیار سبز می­باشد چون نقش مهمی در گیاه ایفا می­کند. این عنصر جزء سازنده کلروفیل، اسیدهای نوکلئیک، پروتئین و آنزیم­های گیاهی است (نیج­جار 1985) و عرضه مداوم و کنترل شده آن در طول فصل رشد منجر به افزایش عملکرد و کیفیت خیار سبز می­شود. خاک­های مناطق خشک و نیمه خشک مشابه با خاک­های ایران از لحاظ میزان مواد آلی و نیتروژن فقیر می­باشند به همین دلیل مصرف زیاد کود­های شیمیایی نیتروژن­دار برای دستیابی به عملکرد بالا در بسیاری از محصولات باغی و زراعی لازم و ضروری است (ملکوتی 2004). راندمان مصرف نیتروژن در کود­های اوره، نیترات آمونیم و سولفات آمونیم بدلیل حلالیت زیاد پائین است، چون مقدار زیادی از نیتروژن کود بر اثر شتشو، نیترات­زدایی، تبخیر و مصرف لوکس تلف می­شود (نوشیر و همکاران 1998). وجود آهک و  pH قلیایی، سبک بودن بافت و سوء مدیریت در نحوه و مقدار مصرف کود میزان اتلاف را تشدید می­کند (ملکوتی 2005). گاهی اوقات کاربرد سطحی اوره ممکن است باعث اتلاف نیتروژن کود به میزان 50 درصد در خاک­های قلیلیی و آهکی شود (گراس­ویل و دی­داها 1980). یکی از راه­های کاهش اتلاف نیتروژن از کود­های محلول مصرف کود در چند تقسیط است ولی این شیوه مصرف کود هزینه توزیع کود در مزرعه را افزایش می­دهد (آلکوز و همکاران 1993). در خاک­های آهکی و قلیایی جایگذاری کود­های آمونیمی و اوره در عمق مناسب نیز منجر به کاهش اتلاف نیتروژن به صورت گاز آمونیاک می­شود (ملکوتی 2008). امروزه تأثیر منبع و مقدار مصرف کود بر میزان اتلاف نیتروژن مورد توجه بسیار قرار گرفته و بسیاری از محققین نشان داده­اند که استفاده از کود­های نیتروژن­دار کندرها راندمان مصرف نیتروژن را افزایش و هزینه توزیع کود را کاهش می­دهد (مورتون و همکاران 1998 و کاندیل و همکاران 2010). با این حال، بعضی از مطالعات نیز نشان داده­اند که نه تنها کود­های کند­رها نسبت به کود­های نیتروژن­دار محلول مزیتی ندارند بلکه از عملکرد کمتری نیز برخوردارند (آ­­ل­لین و همکاران 1978). از آنجا که شرایطی که باعث می­شود کود­های نیتروژن­دار کندرها نسبت به کود­های محلول دارای مزیت و برتری باشند مشخص نشده است هدف این پژوهش بررسی تأثیر منابع و مقادیر مختلف نیتروژن بر راندمان مصرف نیتروژن و عملکرد خیار­سبز می­باشد.

مواد و روش­ها

          این آزمایش به صورت فاکتوریل با طرح کاملاً تصادفی با 3 تکرار و 20 تیمار به صورت گلدانی در گلخانه تحقیقاتی مرکز آموزش کشاورزی تبریز در سال زراعی 1388 به اجرا در آمد. کودهای نیتروژن مصرفی را اوره معمولی، اوره با پوشش گوگردی، نیترات آمونیم و سولفات آمونیم تشکیل می­دادند و سطوح نیتروژن مصرفی صفر، 150، 300، 450، 600 کیلوگرم در هکتار بودند (ملکوتی و همایی 1373). قبل از اجرای آزمایش، یک نمونه خاک مرکب از عمق صفر تا 30 سانتیمتری خاک محل آزمایش تهیه شد و در آزمایشگاه بر اساس دستورالعمل مؤسسه تحقیقات خاک و آب تجزیه شد (علی احیایی 1372) و نتایج آن در جدول 1 نشان داده شد. بذر مصرفی از رقم ویستا[1] متعلق به شرکت ویلمورن[2] فرانسه بود که میزان خلوص آن 99 درصد بود.  کود میکرو­کامل نیز در کل دوره رشد سه بار به صورت محلول پاشی با غلظت سه در هزار استفاده شد. بذرها بعد از خیس شدن به مدت 24 ساعت و پس از ریشه­دار شدن به داخل لیوان­های نشاء حاوی پیت موس به صورت تکدانه کشت گردیدند. بوته­ها در مرحله سه برگی کامل به داخل گلدان­های پلاستیکی حاوی پنج کیلوگرم خاک مورد نظر انتقال یافتند. مقادیر کود نیتروژن مصرفی از منابع مختلف تأمین و برای هر گلدان محاسبه و به آن اضافه شد. به جز کود اوره با پوشش گوگردی که تمامی آن قبل از کاشت به گلدان­های مربوط اضافه شد سایر کودهای نیتروژن به همراه آب آبیاری بعد از سبز شدن بذور به صورت هفتگی  طی 15 مرحله مصرف شدند. آبیاری گلدان­ها تا استقرار بوته­ها هر روز یک بار و پس از آن تا انتهای دوره رشد هر دو روز یک بار برای کلیه واحدهای آزمایشی به صورت یکسان و دستی صورت گرفت. برای تنظیم تراکم بوته­ها در واحد سطح ، عملیات تنک کردن بوته­ها در مرحله پنج برگی انجام گرفت. در طول دوره رشد گیاه پارامتر­های زیر مورد اندازه­گیری قرار گرفتند.

عملکرد: پس از 60 روز بعد از کاشت که خیار سبز به مرحله باردهی رسید هر سه روز یکبار میوه­های هر بوته برداشت و توسط ترازوی دیجیتالی توزین گردید. مجموع وزن میوه­های برداشت شده به صورت عملکرد در بوته گزارش گردید.

تعداد میوه: در هر نوبت برداشت تعداد میوه­ها شمارش گردید و مجموع میوه­های برداشت شده به صورت تعداد میوه در بوته گزارش گردید.

طول میوه: در هر نوبت برداشت طول میوه­ها توسط کولیس اندازه­گیری گردید و میانگین طول میوه­های اندازه گیری شده که از مجموع طول میوه­ها تقسیم بر تعداد میوه­ها  محاسبه گردید به عنوان صفت طول میوه گزارش گردید

قطر میوه: در هر نوبت برداشت قطر میوه­ها توسط کولیس اندازه­گیری گردید و میانگین قطر میوه­های اندازه­گیری شده که از مجموع قطر میوه­ها تقسیم بر تعداد میوه­ها  محاسبه گردید به عنوان صفت طول میوه گزارش گردید

راندمان مصرف کود: عبارت است از میزان عملکرد در واحد سطح به میزان کود مصرفی در واحد سطح (بنایی و همکاران 1383).

بازده زراعی کود: عبارت است از عملکرد میوه (وزن خشک میوه) منهای عملکرد شاهد تقسیم بر میزان نیتروژن مصرفی (پاداک و همکاران 2004).

داده­های آزمایش با استفاده از برنامه کامپیوتری MSTATC مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. جداول تجزیه واریانس داده­ها تهیه و برای مقایسه میانگین­ها از آزمون چند دامنه­ای دانکن در سطح احتمال یک و پنج درصد استفاده شد.

جدول1- نتایج تجزیه خاک محل آزمایش

نتایج و بحث

           نتایج جدول 2  نشان می­دهد که اثر اصلی منابع و مقادیر نیتروژن مصرفی و اثر متقابل آنها بر عملکرد میوه و طول میوه در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود.

عملکرد میوه

 نتایج حاصله نشان می­دهد که تأثیر منابع نبتروژن بر میزان عملکرد خیار سبز در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود و بالاترین عملکرد به میزان 9/394 گرم در بوته از منبع کود اوره با پوشش گوگردی بود که بیش از دو برابر عملکرد سایر تیمارها شد. کمترین عملکرد از مصرف نیترات آمونیوم به دست آمد که با عملکرد اوره معمولی اختلاف معنی­داری نداشت (جدول3).

نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده­ها نشان می­دهد که سطوح نیتروژن مصرفی نیز بر عملکرد خیار سبز در سطح یک درصد معنی­دار است و با افزایش نیتروژن مصرفی عملکرد خیار سبز افزایش می­یابد به طوری که بالاترین عملکرد به میزان 995/330 گرم در بوته از کاربرد 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به دست آمده است که با سطح 450 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در یک کلاس آماری قرار گرفت (جدول3).

همچنین اثر متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر عملکرد خیار سبز در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود و بالاترین عملکرد از کاربرد 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع کود اوره با پوشش گوگردی به میزان 2/640 گرم در بوته به دست آمد (جدول3). با توجه به این که با افزایش مصرف نیتروژن احتمال بالا رفتن غلظت نیترات در میوه وجود دارد  به همین دلیل در هنگام برداشت میوه از گلدان­های که 400 و 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار دریافت کرده بودند نمونه­برداری از میوه جهت سنجش غلظت نیترات انجام شد و میانگین غلظت نیترات در سطوح ذکر شده به­ترتیب برابر با  1800 تا 1900 میلی­گرم در کیلوگرم بدست آمد که کمتر از ماکزیمم مقدار مجاز غلظت نیترات (2200 میلی­گرم در کیلوگرم) در میوه خیار سبز بود (ال­شیخ و همکاران 1990).

با مصرف نیتروژن، رشد رویشی، سطح برگ ها و تعداد شاخه­های فرعی افزایش می یابد و این افزایش باعث می شود سطح کربن­گیری در گیاه افزایش یافته در نتیجه میزان مواد غذایی ساخته شده و عملکرد افزایش یابد. با افزایش سطوح کود نیتروژن عملکرد خیار سبز نیز افزایش پیدا کرد (گالر و همکاران 2006). در مقایسه اثر کودهای نیتروژن بر روی پیاز نشان داده شد که مصرف کود اوره با پوشش گوگردی در مقایسه با اوره معمولی باعث افزایش معنی­دار عملکرد سوخ پیاز گردید (بایبوردی و ملکوتی 1377).

جدول2-  تجزیه واریانس صفات مورد بررسی

ns، * و** به ترتیب غیرمعنی­دار و معنی­دار در سطح احتمال پنج درصد و یک درصد می­باشد.

جدول3 - اثرات متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر عملکرد خیار سبز ( گرم در بوته)

* حروف لاتین غیر مشابه نشانگر وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال 1 درصد می باشد.

تعداد میوه در بوته

         نتایج حاصله نشان می­دهد که منابع نیتروژن تأثیر معنی­داری بر تعداد میوه خیار سبز در سطح احتمال یک درصد دارد (جدول2) و بیشترین تعداد میوه به میزان 5/5 عدد در بوته از منبع کود اوره با پوشش گوگردی به دست آمد که با سایر منابع نیتروژن دارای اختلاف معنی­دار است ( شکل 1).

            نتایج به دست آمده نشان می­دهد که تأثیر سطوح نیتروژن بر تعداد میوه در سطح احتمال یک درصد معنی­دار است و با افزایش سطوح نیتروژن مصرفی، تعداد میوه در بوته افزایش می­یابد به طوری که بیشترین تعداد میوه از کاربرد 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به میزان 5/5 عدد در بوته به دست آمد (شکل2). کمترین تعداد میوه نیز در تیمار شاهد شمارش گردید.

           نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده­ها نشان می­دهد که اثر متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر تعداد میوه معنی­دار نمی­باشد (جدول2) ولی مقایسه میانگین­ها نشان می­دهد که بیشترین تعداد میوه به میزاسن 7/7 عدد در بوته از کاربرد 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع کود اوره با پوشش گوگردی به دست آمد.

      شکل1- اثر اصلی منابع کود نیتروژن بر تعداد میوه                       شکل2- اثر اصلی سطوح کود نیتروژن بر تعداد میوه

طول میوه

          نتایج نشان می­دهد که منابع کود نیتروژن تأثیر معنی­داری بر طول میوه خیار سبز در سطح پنج درصد دارد (جدول2) و بالاترین طول میوه به میزان 3/13 سانتی­متر از منبع کود اوره با پوشش گوگردی به دست آمد (جدول4). همچنین سطوح نیتروژن نیز بر طول میوه در سطح احتمال یک درصد معنی­دار شد (جدول2) و با افزایش سطوح نیتروژن مصرفی بر طول میوه افزوده گردید به طوری که بالاترین طول میوه از کاربرد 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به میزان 4/13 سانتی­متر به دست آمد و کمترین طول میوه در تیمار شاهد اندازه گیری گردید (جدول4).

          اثر متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر طول میوه در سطح احتمال یک درصد معنی­دار است (جدول2) و بالاترین طول میوه به میزان 15 سانتی­متر از کاربرد 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع کود اوره با پوشش گوگردی به دست آمد (جدول4).

          نیتروژن در ساخته شدن پروتئین­ها نقش دارد و پروتئین­ها در تشکیل سلول­های مریستمی و تقسیم سلولی دخالت دارند. افزایش تقسیم سلولی و تأثیر نیتروژن در بزرگ شدن اندازه سلول­ها باعث افزایش طول میوه و قطر میوه می­گردد (تیزدال و نلسون 1975).

جدول 4- اثر متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر طول میوه (cm)

* حروف لاتین غیرمشابه نشانگر وجود اختلاف معنی­دار در سطح احتمال یک درصد می­باشد.

قطر میوه

 منابع نیتروژن در سطح احتمال یک درصد تأثیر معنی­داری بر قطر میوه خیار سبز داشت (جدول2) و بالاترین قطر میوه به میزان 1/3 سانتی­متر از منبع کود اوره با پوشش گوگردی به دست آمد (شکل3). سطوح نیتروژن مصرفی نیز تأثیر معنی­داری در سطح احتمال یک درصد بر قطر میوه داشت (جدول2) و بالاترین قطر میوه به میزان 3/3 سانتی­متر از سطح 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به دست آمد (شکل 4). بین سطوح نیتروژن مصرفی از لحاظ قطر میوه اختلاف معنی­دار وجود نداشت ولی اختلاف معنی­داری بین شاهد و سطوح نیتروژن مصرفی مشاهده گردید. اثر متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر قطر میوه معنی­دار نبود (جدول2) ولی بالاترین قطر میوه به میزان 4/3 سانتی­متر از کاربرد 600 کیلوگرم در هکتار از منبع کود اوره با پوشش گوگردی به دست آمد. 

     شکل3- اثر اصلی منابع کود نیتروژن بر قطر میوه                 شکل4- اثر اصلی سطوح کود نیتروژن بر قطر میوه

راندمان مصرفکود

           نتایج نشان داد منابع کود تأثیر معنی­داری در سطح احتمال یک درصد بر راندمان مصرف کود داشت (جدول2). بالاترین راندمان مصرف کود از منبع اوره با پوشش گوگردی و کمترین راندمان مصرف کود از منبع نیترات آمونیوم بدست آمد (جدول 5). سطوح نیتروژن مصرفی نیز تأثیر معنی­داری در سطح احتمال یک درصد بر راندمان مصرف کود داشت (جدول 2). بیشترین راندمان مصرف کود از سطح 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و کمترین آن از سطح 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست آمد (جدول 5). اثر متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر راندمان مصرف کود در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود (جدول 2). بالاترین راندمان مصرف کود از سطح 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع کود اوره با پوشش گوگردی و کمترین مقدار آن نیز از سطح 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و از منبع کود نیترات آمونیوم بدست آمد (جدول 5).

جدول5 - اثر متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر راندمان مصرف کود

                    * حروف لاتین غیرمشابه نشانگر وجود اختلاف معنی­دار در سطح احتمال 1 درصد می­باشد.                

بازده زراعی کود

           نتایج به­دست آمده نشان داد منابع کود تأثیر معنی­داری در سطح احتمال یک درصد بر بازده زراعی کود داشتند (جدول2). بالاترین بازده زراعی کود از منبع اوره با پوشش گوگردی و کمترین مقدار آن از منبع کود نیترات آمونیوم بدست آمد (جدول6). سطوح نیتروژن مصرفی نیز تأثیر معنی­داری در سطح احتمال یک درصد بر بازده زراعی کود داشت (جدول2). بیشترین بازده زراعی کود از سطح 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و کمترین مقدار آن از سطح 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست آمد. اثر متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر بازده زراعی کود در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود (جدول2). بالاترین بازده زراعی کود از سطح 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و منبع کود اوره با پوشش گوگردی و کمترین مقدار آن نیز از سطح 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و منبع کود نیترات آمونیوم بدست آمد (جدول6).

جدول6 - اثرات متقابل منابع و سطوح نیتروژن بر بازده زراعی کود

                   * حروف لاتین غیر مشابه نشانگر وجود اختلاف معنی دار در سطح احتمال 1 درصد می باشد

          نتایج این پژوهش نشان می­دهد که با مصرف نیتروژن تا سطح 600 کیلوگرم در هکتار تمام شاخص های رشد خیار سبز افزایش یافته و بیشترین میزان عملکرد به مقدار 2/640 گرم در بوته از این سطح مصرف حاصل شده است. منبع کود نیتروژن نیز با تأثیر گذاشتن بر میزان شستشوی نیتروژن از خاک، تصعید نیتروژن به صورت گاز آمونیاک و خصوصیات شیمیایی خاک مانند شوری و pH خاک نه تنها به طور غیر مستقیم رشد و نمو گیاه را تحت تأثیر قرار می دهد بلکه بر راندمان نیتروژن نیز مؤثر است. کودهای کندرها مانند اوره با پوشش گوگردی به علت حلالیت اندکی که دارند میزان شستشوی نیتروژن به صورت نیترات را کاهش داده و از تبخیر نیتروژن به صورت گاز آمونیاک می کاهند (سیلیسپور و ممیزی 1385 ). این امر باعث افزایش راندمان نیتروژن یا میزان ماده خشک تولیدی به ازای هر کیلوگرم نیتروژن مصرفی می­شود. همانطوری که در این آزمایش دیده شد کود اوره با پوشش گوگردی در مقایسه با سایر منابع کود نیتروژن از راندمان بالاتری برخوردار بود و مصرف آن در شرایط یکسان منجر به عملکردی بیش از دو برابر سایر منابع گردید. در مقابل کود نیترات آمونیوم به دلیل حساس بودن به شستشو عملکرد کمتری تولید نمود و از راندمان پایین تری برخوردار بود. بنابراین برای محصولاتی که دوره رشد طولانی دارند و نیاز آنها به نیتروژن زیاد است مصرف کودهای کندرها برای تولید عملکرد بیشتر و حفظ محیط‎زیست توصیه می­شود.

نیتروژن از جمله عناصری است که به مقدار زیاد توسط گیاهان جذب می­شود. این عنصر در ساخت پروتئین شرکت داشته بنابراین برای تقسیم سلولی، تشکیل سلول­های جدید و در نتیجه رشد و نمو گیاه لازم و ضروری می­باشد. به طوری که تأثیر آن بر رشد و نمو گیاه بیش از سایر عناصر می­باشد. نیتروژن همچنین در ساخت کلروفیل شرکت نموده و مصرف آن باعث افزایش میزان کلروفیل، سطح و همچنین دوام برگ می­شود. به همین دلیل با مصرف نیتروژن کربن­گیری در گیاهان افزایش یافته که این امر باعث افزایش عملکرد در گیاهان می­شود (ملکوتی 1375).

          یکی از جنبه­های مهم مصرف کود، دانستن زمان کودپاشی است. این امر در درجه اول به محصول و به تحرک ماده غذایی بخصوصی که به خاک داده می­شود بستگی دارد. کودهای نیتروژنی مستعد آبشویی، بهتر است به صورت سرک طی دوره نمو رویشی به گیاه داده شود (سالاردینی و مجتهدی 1372). مصرف کود نیتروژن درچندین مرحله، بخصوص در سیستم زراعت پرتیمار که عملکرد گیاه زیاد و مقدار زیادی مواد غذایی به خاک داده می­شود معمول است (سالاردینی و مجتهدی 1372).

           بالاترین راندمان مصرف کود و بازده زراعی آن به ترتیب به مقدار 3/23 و 7/18 از منبع کود اوره با پوشش گوگردی بدست آمد و کمترین  مقادیر آن­ها به­ترتیب به مقدار 3/10 و 3/3 از منبع نیترات آمونیم حاصل شد. با افزایش سطوح کودی راندمان مصرف کود و بازده زراعی آن کاهش یافت به طوری که بالاترین راندمان مصرف کود و بازده زراعی به­ترتیب به مقدار 3/36 و 6/19 از سطح 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست آمد. یکی از راه­های مدیریت مصرف کودهای شیمیایی، افزایش کارایی آن می­باشد. افزایش کارایی استفاده از کود، عامل اساسی در کاهش هزینه­های تولید و پرهیز از آلودگی نیتراتی آب، خاک و محصول می­باشد. طبق گزارش فائو مصرف نامتعادل کودهای شیمیایی موجب کاهش بازیافت کودها به میزان 20 تا 25 درصد شده است (سیلیسپور و ممیزی 1385). کارایی جهانی مصرف نیتروژن برای تولید غلات، حدود 33 درصد گزارش شده است (راج­کوا و پت­کوا 1996) ولی در شرایط کنترل شده 46 تا 86 درصد نیز گزارش شده است (هاکین 2002). برای سایر گیاهان از جمله سبزیجات نیز کمتر از 50 درصد گزارش شده است (سیلیسپور و ممیزی 1385). به طور کلی، کارایی مصرف کود نیتروژن در کشورهای پیشرفته 42 درصد و در کشورهای در حال توسعه 29 درصد گزارش شده است (بنایی و همکاران 1383). چنانچه کارایی مصرف نیتروژن در غلات جهان یک درصد افزایش یابد، بالغ بر 235 میلیون دلار صرفه جویی ارزی حاصل می­گردد (راج­کوا و پت­کوا 1996). افزایش کارایی کود از راه­های مختلفی امکان­پذیر می­باشد که می­توان به تولید ارقام با کارایی بیشتر در جذب نیتروژن، تغییر در نوع کود مصرفی، تغییر در زمان مصرف، تقسیط هر چه بیشتر کود، اعمال تناوب زراعی (اولسن و سومر 1982) مصرف ماده آلی (چودری و همکاران 2003) و کودهای زیستی (ملکوتی 1384) اشاره نمود. حداکثر بازیابی نیتروژن زمانی خواهد بود که مقدار و زمان مصرف کود با نیاز گیاه هماهنگ باشد (ملکوتی و  نفیسی 1373).

           در صورتیکه کودهای نیتروژنی قبل از کاشت به خاک داده شوند، بدلیل پویایی نیتروژن و رشد خیلی محدود ریشه  هدر رفت نیتروژن زیاد بوده که این امر علاوه بر اتلاف سرمایه، آلودگی محیط‎زیست و منابع آبی را به دنبال خواهد داشت (تیزدال و نلسون  1975، ملکوتی 1375).

نتیجه­گیری کلی

نتایج پژوهش نشان داد که با افزایش سطوح کود نیتروژن عملکرد خیار سبز افزایش یافت به طوری که ییشترین میزان عملکرد از مصرف 600 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع کود اوره با پوشش گوگردی بدست آمد. اما بررسی راندمان مصرف کود نشان داد علیرغم این که با افزایش سطوح مصرف کود نیتروژن عملکرد افزایش می­یابد اما راندمان مصرف کود و بازده زراعی کاهش یافت و بشترین راندمان مصرف کود و بازده زراعی کود از سطح 150 کیلوگرم در هکتار بدست آمد و با مصرف بیشتر کود راندمان و بازده زراعی کاهش یافت.