بررسی ریسک کاشت و تعیین زمان مناسب آبیاری تکمیلی گندم دیم در دشت تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو/ دانشگاه تبریز

2 عضوهیات علمی

3 عضو هیئت علمی / دانشگاه تبریز

چکیده

بارندگی سالانه یکی از عوامل مهم موفقیت در زراعت دیم است. به طور کلی مناطقی که دارای آب و هوای سرد و معتدل بوده و مقدار بارندگی سالیانه بیش از 300 میلی­متر باشد برای زراعت گندم به صورت دیم مساعد خواهد بود، این در حالی است که متوسط بارندگی شهرستان تبریز در 30 سال اخیر 5/248 میلی­متر بوده است. در تحقیق حاضر امکان کشت گندم دیم در دشت تبریز با توجه به دو عامل بارش و دما بررسی شد. برای انجام این پژوهش  از داده­های آماری 30 سال ( 1985 تا 2015) استفاده گردید. دوره مورد مطالعه به 6 بازه زمانی 5 ساله تقسیم شد و احتمال موفقیت کشت گندم در شرایط دیم بررسی گردید. بر اساس نتایج به دست آمده، انجام آبیاری تکمیلی در منطقه مورد مطالعه ضروری می­باشد. به منظور تعیین زمان مناسب برای آبیاری تکمیلی نیز مقادیر بارش پاییزه و بارش بهاره محاسبه و با مقادیر مورد نیاز مقایسه شد. در نهایت با بررسی مراحل حساس گندم نسبت به تنش آبی و مقایسه آن با میزان بارش­های فصلی، زمان مناسب انجام آبیاری تکمیلی در مرحله پر شدن دانه یعنی خرداد ماه تعیین شد. در 29 سال بارش خرداد کمتر از حداقل مقدار مورد نیاز بوده است. ضمن این­که با مدیریت دقیق زمان کاشت می­توان از بارش­های پاییزه نیز به نحو مطلوب استفاده کرد؛ به طوری که در 8/3 سال از هر دوره 5 ساله مقادیر بارش پاییزه مطلوب بوده است. برای محاسبه تاریخ رسیدن به مراحل مختلف رشد گندم از شاخص درجه – روز - رشد (GDD) استفاده شد. با توجه به اهمیت دما در فرآیند رشد گندم دیم، از نظر دمایی نیز شرایط در مراحل مختلف فنولوژیکی گندم در منطقه بررسی و نتایج با مقادیر مطلوب مقایسه شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing Rainfed Wheat Cultivation Risk and Suitable Time for Supplemental Irrigation in Tabriz plain

نویسندگان [English]

  • Moein Hadi 1
  • Abolfazl Majnooni-Heris 2
  • Reza Delirhasannia 3
1 Student/ University of Tabriz
2 Tabriz
3 University of Tabriz
چکیده [English]

Regions Annual precipitation is one of the important factors for successful rainfed agriculture. Generally, cold and moderate climate regions with annual precipitation of 300 mm or more are suitable for rainfed wheat cultivation. Wherever, this amount is averagely 248.5 mm in Tabriz region over the last 30 years. In this research the possibility of rainfed wheat cultivation in the Tabriz plain based on precipitation amount and air temperature factors was investigated. For this purpose a set of 30 years data (1985-2015) was applied. The studied period was devided into 6 sub-perids of 5 years and the probability of success in wheat cultivation was evaluated in the rainfed condition. Results clarified that the supplemental irrigation was inevitable in the studied area. In order to determine the suitable time for supplemental irrigation practice, the autumn and spring precipitation amounts were calculated and subsequently these values were compared with corresponding crop water requirements. Finally, with investigation of wheat sensitive stages to water stress and comparison with seasonal rains, the suitable time of supplemental irrigation was proposed for June during filling stage. Over the recent 29 years the precipitation amounts of June have been less than minimum crop water requirement. Furthermore, the accurate management of the planting time can improve autumn precipitation utilization, as the autumn precipitations have been satisfactory in 3.8 years of each 5 years sub-period, averagely. The Growing-Degree-Days (GDD) index was applied for calculating the date of different growing stages of wheat. Also regarding to the importance of temperature in rainfed wheat growing process, the different phenological stages of the wheat from temperature view were investigated and the results were compared with required values.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Precipitation
  • Rainfed wheat
  • Supplemental irrigation
  • Water Stress
بازگیر س، 1379. بررسی پتانسیل اقلیمی زراعت گندم دیم (مطالعه موردی استان کردستان). پایان­نامه کارشناسی ارشد کشاورزی، دانشگاه تهران.
بهنیا م­ر، 1376. غلات سردسیری، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران. 610 صفحه.
تدین م­ر و امام ی، 1386. واکنش عملکرد و اجزای عملکرد گندم به آبیاری تکمیلی در شرایط دیم. مجله پژوهش­های زراعی ایران، جلد 5، شماره 2، صفحه­های 259 تا 269.  
توکلی ع­ر، 1392. کم آبیاری و مدیریت آبیاری تکمیلی گندم آبی و دیم در شهرستان سلسله. نشریه پژوهش آب در کشاورزی، جلد 27، شماره 4، صفحه­های 589 تا 600.
حق پرست ر، 1392. اصول زراعت گندم دیم، انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی. 119 صفحه.
دین­پژوه ی و موحد­دانش ع­ا، 1375. تعیین مناطق مساعد برای تولید غلات دیم با توجه به بارش­های ماهانه آذربایجان­شرقی، غربی و اردبیل. مجله نیوار، شماره 3، صفحه­های 25 تا 38.
رادمهر م، 1376. تأثیر تنش گرما بر فیزیولوژی رشد و نمو گندم. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد. 201 صفحه.
رستگار م­ع، 1387. دیمکاری. انتشارات برهمند. 368 صفحه.
رمضانی اعتدالی ه، لیاقت ع، پارسی نژاد م، توکلی ع­ر و بزرگ حداد ا، 1391. توسعه مدل تخصیص بهینه آب در اراضی آبی و دیم جهت افزایش بهره­وری اقتصادی. رساله دکتری آبیاری و زهکشی، دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی، دانشگاه تهران.
زرین آ، 1379. مدل­سازی میزان عملکرد محصول گندم دیم با توجه به پارامتر­های اقلیم­شناسی کشاورزی در استان آذربایجان­غربی. پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس.
سبحانی ب، 1384. پهنه­بندی آگروکلیماتیک استان اردبیل با استفاده از تصاویر ماهواره­ای در محیط GIS. رساله دکتری جغرافیای طبیعی، دانشگاه تبریز.
عینی ح، صادقی س و حسین­زاده س­ر، 1391. پهنه­بندی پتانسیل­های توپوکیلیمای کشت گندم دیم در استان کرمانشاه. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره 19، صفحه­های 21 تا 45.
فیضی­زاده ب، ابدالی ح، رضایی بنفشه م و محمدی غ­ح، 1391. پهنه­بندی قابلیت کشت گندم دیم در سطح استان با استفاده از تحلیل­های مکانی GIS. نشریه زراعت، شماره 96، صفحه­های 75 تا 91.
کاظمی­راد م، 1377. تعیین زمان و منطقه مساعد کشت گندم دیم در آذربایجان­غربی بر اساس توزیع دما و بارش. پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی، دانشگاه تربیت معلم تهران.
کمالی غ­ع، 1376. بررسی اکولوژیکی توانایی­های دیمزار­های غرب کشور از نظر اقلیمی و با تأکید خاص بر گندم دیم. رساله دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
سرمدنیا غ.ح و کوچکی ع، 1368. جنبه­های فیزیولوژیکی زراعت دیم. انتشارات جهاد دانشگاهی، دانشگاه مشهد. 423 صفحه.
گیوی ج، 1376. ارزیابی کیفی تناسب اراضی برای نباتات زراعی، مؤسسه تحقیقات آب و خاک. نشریه شماره 1015.
نجفی میرک  ت، 1383. راهنمای داشت گندم. نشر آموزش کشاورزی. 154 صفحه.
نخجوانی مقدم م.م، صدر قاین س.ح و اکبری م. 1389. اثرات تنش آبی بر عملکرد و کارایی مصرف آب گندم. سومین همایش ملی مدیریت شبکه­های آبیاری و زهکشی. دانشگاه شهید چمران، اهواز.
هادی م، خالدی م و مجنونی هریس ا، 1394. بررسی تغییرات و تحلیل حساسیت تبخیر-تعرق مرجع در منطقه شمال­غرب ایران. سومین همایش بین­المللی پژوهش­های کاربردی در علوم کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
هاشمی ف، 1352. پیش­بینی مقدار تولید محصول گندم ایران با استفاده از اطلاعات هواشناسی. نشریه هواشناسی. سازمان هواشناسی کل کشور.
Alexandrov V and Hoogenboom AG, 2001. Climate variation and crop production in Georgia, USA, during the twentieth century. Climate Research 17: 33-43.
Dehghani R, Joniyas A and Noor Hajjar S, 2014. Rainfall Distribution and Temperature Effects on Wheat Yield in Torbate Heydarie. International Journal of Scientific Research in Knowledge 2:121-126.
Hundal SS, Singh R and Dhaliva LK, 1997. Agro-climatic indices for predicting phonology of wheat (Triticum aestivum) in Punjab. Journal of Agriculture Science 67: 265- 268.
James CR and Roger JV, 1991. Wheat health management, American Physiological society. U.S.A. 152 Pages.
Kokik P, Heaney A, Pechey L, Crimp S and Fisher Brian S, 2005. Predicting the impacts on agriculture, a case study. Australian commodities, Climate Change 12: 1-14.
Norwood Charles A, 2000. Dry land Winter Wheat as Affected by Previous Crops. Agronomy Journal 92: 121-127.
Ress DJ, Samuillah A, Rehman F, Kidd CHR, Keating JDH and Reza SH, 1990. Precipitation and temperature regimes in uplanel Blochistan: their influence on rain-fed crop production. Agricultural and Forest Meteorology 52: 381-396.
Sharma A, Sood RK and Kalubarme MH, 2004. Agrometeorological wheat yield forecast in Himachal Pradesh. Journal of Agrometeorology 6: 153-160.
Warrington IJ, Dunstone RI and Green LM, 1977. Temperature effects at three development stages on the yield of wheat ear. Australian Journal of Agricultural Research 28: 11-27.
Zadoks JC, Change TT and Konzak CF, 1974. A decimal code for the growth stage of cereal. Weed Researchs 14: 415-421
Zhang Y, 1994. Numerical experiments for the impacts of temperature and precipitation on the growth and development of winter wheat. Journal of Environment Science 5: 194-200.