مقایسه کارآیی روش‎های TOPSIS، AHP و ریشه دوم در تعیین اولویت کشت گندم، جو و ذرت تحت آبیاری بارانی در دشت مغان

نویسندگان

1 گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز

2 استاد گروه مهندسی علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز

3 استاد گروه مهندسی علوم خاک، دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران

4 عضو هیات علمی دانشگاه تبریز

5 دانشیار گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز

چکیده

روش‎های تاپسیس و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در تحقیق مدیریت پایدار و استفاده مناسب خاک مهم بوده که در دهه اخیر به ‎سرعت توسعه یافته‎اند. در تحقیق حاضر اینها و روش ریشه دوم برای تعیین اولویت کشت گندم، جو و ذرت در 12000 هکتار از دشت مغان و با مطالعه 167 خاکرخ استفاده شده است. پس از نمونه‎برداری و تجزیه نمونه‎ها، مقادیر مربوط به بافت خاک، ذرات درشت‎تر از شن، عمق خاک، آهک، گچ، AWC، pH، OC، CEC، EC، ESP، فسفر و پتاسیم قابل دسترس، شیب، سیل‎گیری، زهکشی و اقلیم منطقه با اعمال ضرایب وزنی در واحدهای اراضی استخراج گردید. علاوه بر رده‎بندی خاک‎ها نهایتاً 8 ویژگی عمق خاک، آهک، گچ، pH، EC، ESP، شیب و اقلیم جهت محاسبات تعیین اولویت کشت انتخاب شدند. برای انتخاب ویژگی‎های مؤثر بر تولید محصولات در روش‎های تعیین اولویت، تجزیه به مؤلفه‎های اصلی و فاصله اقلیدسی استفاده و وزن‎های معیارها بر اساس روش ماتریس مقایسه زوجی تعیین گردیدند. در هر سه روش اولویت کشت تمام واحدهای اراضی به ‎جز واحدهای 13 و 16 به‎علت محدودیت pH، به محصولات جو، گندم و ذرت اختصاص یافت. برای بررسی تفاوت بین روش‎ها از تجزیه واریانس چند متغیره استفاده و نتایج بیانگر اختلاف معنی‎دار هر سه روش در سطح احتمال 5 درصد است. در روش‎ تاپسیس میانگین امتیاز محصولات جو، گندم و ذرت به ترتیب 390/0، 381/0، 229/0، در ریشه دوم 380/0، 353/0، 267/0 و در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی 341/0، 337/0، 322/0 محاسبه و مقایسه میانگین امتیازهای محصولات با آزمون  LSDنشان‎دهنده دقت بالاتر روش تاپسیس نسبت به دو روش دیگر بوده و دلیل آن ماهیت مقایسه توأم فاصله گزینه (محصول) از ایده‎آل مثبت و منفی، استاندارد‎سازی داده‎ها به‎ روش نرم اقلیدسی و همچنین استفاده از معادلات و ماتریس‎های ریاضی و وزن‎های مناسب می‎باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparing the Efficiency of TOPSIS, AHP and Square Root Methods in Cultivation Priority Determination for Wheat, Barley and Maize under Sprinkler Irrigation in Dasht-e-Moghan

نویسندگان [English]

  • javad seyedmohammadi 1
  • A J 2
  • F S 3
  • Farzin Shahbazi 4
  • MA G 5
1 Soil Science Department, Faculty of Agriculture, University of Tabriz
2 Tabriz
3 Tehran
4 Tabriz
5 Tabriz
چکیده [English]

Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution (TOPSIS) and Analytical Hierarchy Process (AHP) methods are important research fields for soil sustainable management and suitable usage that have been developed in the recent decade. In the present research work, these methods along with Square Root method have been used for determination of cultivation priority of wheat, barley and maize in 12000 ha of Dasht-e-Moghan with 167 soil profiles. After soil sampling and analysis, the data of soil texture, percentage of particles larger than sand, soil depth, lime, gypsum, available water capacity, pH, OC, available P and K, CEC, ESP, slope, flooding, drainage and region climate in different land units were produced by weighted coefficients. Besides soil classification, finally eight properties of soil depth, lime, gypsum, pH, EC, ESP, slope and climate were selected for calculation of cultivation priority determination. Principal component analysis and Euclidean distance methods applied for selection of the effective properties on crops yield for application in priority determination methods and the criteria weights determined via pair-wise comparison matrix method. In all three methods cultivation priorities in land units were allocated to barley, wheat and maize respectively except in units 13 and 16, because of pH limitation. Multivariate variance analysis was used for comparison of the methods difference and the results revealed significant difference of all the three methods at 0.05 probability level. Allocated score mean values were calculated as 0.390, 0.381, 0.229 in TOPSIS, 0.380, 0.353, 0.267 in Square Root and 0.341, 0.337, 0.322 in AHP for barely, wheat and maize respectively and mean comparing of crops scores with LSD test showed the TOPSIS better accuracy than the others, which was related to twin comparing nature of alternative (crop) from positive and negative ideal, data standardization with Euclidean norm method, using mathematical equations and matrixes as well as suitable weights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • AHP
  • Cultivation priority
  • Dasht-e-Moghan
  • Sprinkler irrigation
  • Square root
  • TOPSIS

مراجع

جعفرزاده ع‎ا، نیشابوری م و ممتاز ح، 1385. ارزیابی کیفی تناسب اراضی یخفروزان اهر برای برخی از گیاهان زراعی متداول کشت در منطقه. دانش کشاورزی، جلد 16، شماره 3، صفحه‎های 67 تا 81.
روشنعلی م و ذاکری م، 1391. سنجش تناسب اراضی بر اساس عناصر اقلیمی برای کشت کلزا با استفاده از مدل TOPSIS (مطالعه موردی: استان مازندران). پژوهش‎های بوم‎شناسی شهری، جلد 3، شماره 6، صفحه‎های 67 تا 80.
سرمدیان ف و کشاورزی ع، 1390. بررسی کارایی نظریه مجموعه‎های فازی در ارزیابی تناسب اراضی برای گندم آبی در استان قزوین با استفاده از روش‎های فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و رگرسیون چند متغیره. تحقیقات آب و خاک ایران، جلد 42، شماره 2، صفحه‎های 199 تا 207.
طالع‎جنکانلو ع، طالعی م و کریمی م. 1394. ارزیابی تناسب اراضی مسکونی به روش فازی TOPSIS-OWA گروهی. علوم و فنون نقشه‎برداری، جلد 4، شماره 4، صفحه‎های 29 تا 45.
طالعی م، سلیمانی ح و فرج‎زاده‎اصل م، 1393. ارزیابی تناسب اراضی برای کشت گندم دیم بر مبنای مدل فائو و با استفاده از تکنیک تلفیقی Fuzzy-AHP-OWA در محیط GIS (مطالعه موردی: میانه). آب و خاک، جلد 28، شماره 1، صفحه‎های 139 تا 156.
غیبی م‎ن، اسدی ف و طهرانی م، 1393. راهنمای مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه ذرت. انتشارات مؤسسة تحقیقات خاک و آب، 55 صفحه.
مشیری ف، شهابی ع‎، کشاورز پ، طهرانی م‎، خوگر ز، فیضی‎اصل و، غیبی م، اسدی رحمانی ه و سعادت س، 1393الف. دستورالعمل مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه جو. انتشارات مؤسسة تحقیقات خاک و آب، 64صفحه.
مشیری ف، طهرانی م‎، شهابی ع‎، کشاورز پ، خوگر ز، فیضی‎اصل و، اسدی رحمانی ه، سماوات س، سدری م‎، رشیدی ن، سعادت س و خادمی ز، 1393ب. دستورالعمل مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گندم. انتشارات مؤسسة تحقیقات خاک و آب، 88 صفحه.
میرزایی م، سلمان‎ماهینی ع و میرکریمی س‎، 1393. مکان‎یابی محل دفن زباله با به کارگیری فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و TOPSIS (مطالعه موردی: شهرستان گلپایگان). محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، جلد 67، شماره 1، صفحه‎های105تا119.
نسترن م، ابوالحسنی ف و ایزدی م، 1389. کاربرد تکنیک تاپسیس در تحلیل و اولویت‎بندی توسعه پایدار مناطق شهری (مطالعه موردی مناطق شهری اصفهان). جغرافیا و برنامه‎ریزی محیطی، جلد 21، شماره 38، صفحه‎های 83 تا 100.
Aghajani Mir M, Taherei Ghazvinei P, Sulaiman NMN, Basri NEA, Saheri S, Mahmood NZ, Jahan A, Begum RA and Aghamohammadi N, 2016. Application of TOPSIS and VIKOR improved versions in a multi criteria decision analysis to develop an optimized municipal solid waste management model. Journal of Environmental Management 166:109-115.
Anonymous, 1979. Soil Survey Investigations for Irrigation. FAO Soils Bulletin No. 42. FAO, Rome. 188p.
Anonymous, 2006. Crop Evapotranspiration (Guidelines for Computing Crop Water Requirements), FAO Irrigation and Drainage Paper, No. 56, 333p.
Anonymous, 2012a. Crop Yield Response to Water. FAO Irrigation and Drainage Paper No. 66, 519p.
Anonymous, 2012b. Field Book for Describing and Sampling Soils, Version 3, Natural Resources Conservation Service, National Soil Survey Center, Lincoln, NE.
Anonymous, 2012c. Global Agroecological Zones, Version 3, IIASA, Laxenburg, Austria and FAO, Rome, Italy, 196p.
Anonymous, 2012d. Java Newhall (Soil Climate) Simulation Model (jNSM). United State Department of Agriculture, Natural Resources Conservation Service. http://soils.usda.gov/technical/classification/jNSM/index.html).
Anonymous, 2014. Keys to Soil Taxonomy, 12th edition, United State Department of Agriculture, National Soil Survey Center. Natural Resources Conservation Service.
Bilbao-Terol A, Arenas-Parra M, Cañal-Fernández V and osé Antomil-Ibias J, 2014. Using TOPSIS for assessing the sustainability of government bond funds. Omega 49:1–17.
Dasheng W, Xue F and QingQing W, 2011. The research of evaluation for growth suitability of Carya Cathayensis Sarg. based on PCA and AHP. Procedia Engineering 15:1879-1883.
Elaalem M, 2010. The application of land evaluation techniques in Jeffara Plain in Lybia using fuzzy methods. Ph.D thesis, University of Leicester.
Elaalem M, Comber A and Fisher P, 2010. Land evaluation techniques comparing fuzzy AHP with TOPSIS methods. 13th AGILE International Conference on Geographic Information Science Guimarães, Portugal, Pp. 1-8.
Jafarzadeh AA and Abbasi G, 2006. Qualitative land suitability evaluation for the growth of onion, potato, maize and alfalfa on soils of the Khalatpushan research station. Biologia, Bratislava 19: 349- 352.
Kylili A, Christoforou E, Fokaides PA and Polycarpou P, 2016. Multicriteria analysis for the selection of the most appropriate energy crops: the case of Cyprus. International Journal of Sustainable Energy 35(1): 47–58.
Masoumi I, Naraghi S, Rashidi-nejad F and Masoumi Sh, 2014. Application of fuzzy multi-attribute decision-making to select and to rank the post-mining land use. Environmental Earth Sciences 72(1):221-231.
Moreno J and Francisco S, 2007. Applicability of knowledge-based and fuzzy theory-oriented approaches to land suitability for upland rice and rubber, as compared to the farmer's perception: A case study of Lao PDR, Msc Thesis, ITC, Netherlands.
Mosadeghi R, Warnken J, Tomlinson R, Mirfenderesk H, 2015. Comparison of Fuzzy-AHP and AHP in a spatial multi-criteria decision making model for urban land-use planning. Computers, Environment and Urban Systems 49:54-65.
Opricovic S and Tzeng GH, 2004. Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. European Journal of Operational Research 156:445-455.
Pettit CJ, Klosterman RE, Delaney P, Whitehead AL, Kujala H, Bromage A, Nino-Ruiz M, 2015. The online what if? Planning support system: a land suitability application in Western Australia. Applied Spatial Analysis and Policy 8(2): 93-112.
Prakash TN, 2003. Land suitability analysis for agricultural crops: a fuzzy multi-criteria decision making approach. Msc Thesis, ITC, Netherland.
Saaty T and Vargas LG, 2001. Models, Methods, Concepts and Applications of the Analytic Hierarchy Process. Kluwer Academic, 160p.
Saaty T, 2008. Decision making with the analytic hierarchy process. International Journal of Services Sciences 1:83-98.
Shahbazi F, Jafarzadeh AA, Sarmadian F, Neyshaboury MR, Oustan Sh, Anaya-Romero M and De la Rosa D, 2009. Suitability of wheat, maize, sugar beet and potato using MicroLEIS DSS software in Ahar Area, North-West of Iran. American-Eurasian Journal of Agricultural & Environmental Sciences 5(1): 45-52.
Sys C, Van Ranset E, Debaveye J and Beernaert F, 1993. Land Evaluation: Crop Requirements. International Training Center for Post Graduate Soil Scientist, Ghent University, Ghent.
Tuan Nguyen T, Verdoodt A, Tran VY, Delbecque N, Tran TC, Van Ranst E, 2015. Design of a GIS and multi-criteria based land evaluation procedure for sustainable land-use planning at the regional level. Agriculture, Ecosystems and Environment 200: 1-11.
Wang J, 2012. Geometric Structure of High-Dimensional Data and Dimensionality Reduction. Higher Education Press, Beijing and Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
دانش آب و خاک
دوره 27، شماره 2
مرداد 1396
صفحه 45-59

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار