ارزیابی اراضی مستعد برای تعدادی از محصولات کشاورزی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در مناطقی از استان آذربایجان غربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

چکیده

در سال­های اخیر نرم افزارهای تخصصی متعددی برای اهداف ارزیابی اراضی طراحی شده­اند که وجه مشترک تمامی آنها ایجاد محیطی برای الگوسازی و مدل کردن روش­های ارزیابی است. هدف از این تحقیق ارزیابی اراضی مستعد برای کشت آبی محصولات ذرت، آفتابگردان و جو در مناطق پسوه و جلدیان به مساحت 9680 هکتار در استان آذربایجان غربی بین ´30 ْ36 تا ´50 ْ36 عرض شمالی و´05 ْ45 تا ´25 ْ45 طول شرقی با استفاده از GIS می­باشد. پس از تعیین خصوصیات اقلیم، خاک و توپوگرافی منطقه مورد مطالعه، نیازهای رویشی تیپ­های بهره­وری از جداول سایس و گیوی استخراج و در نهایت ارزیابی اراضی با استفاده از نرم افزار ArcGIS انجام گرفت. نتایج نشان داد که در محدوده مورد مطالعه کلاس­های اقلیمی برای جو کاملا مناسب (1S) و برای ذرت و آفتابگردان به دلیل محدودیت رطوبت نسبی در طول دوره رشد متوسط (2S) می­باشد. همچنین محدودیت­های عمده خاک در مناطق مورد مطالعه برای محصولات شامل pH، آهک، بافت، ذرات درشت­تر از شن و توپوگرافی می­باشند. پیشنهاد می­شود از این روش که شامل قرار دادن دو یا چندین لایة نقشه برای تولید یک نقشة جدید می­باشد، در علم ارزیابی بیشتر استفاده شود زیرا  انجام این عمل بوسیله روش­های سنتی بسیار مشکل و وقت­گیر است یا به عبارت دیگر استفاده از  GISدر مطالعات تناسب اراضی سبب افزایش دقت و پیشرفت تحقیق می­شود.
relev�hcn�A�;n> or irrelevant buzzword? A capacity building and research agenda for Southern Africa. Physics and Chemistry of the Earth 30: 867–871.
 
Zarghami M, 2010. Urban water management using fuzzy-probabilistic multi-objective programming with dynamic efficiency, Water Resources Management 24(15): 4491-4504.
Zarghami M and Szidarovszky F, 2010. On the relation between compromise programming and the ordered weighted averaging operator, Information Sciences 180(11): 2239-2248.
Zeleny M, 1973. Compromise programming, Pp. 262-301. In: Cochrane J and Zeleny M (Eds.), Multiple Criteria Decision Making, University of South Carolina Press, Columbia, USA.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessment of Susceptible Land for Some Agricultural Crops in Some Regions of West Azerbaijan Province using Geographical Information System

نویسندگان [English]

  • Ahmad Pakpour Rabati
  • Aliasghar Jafarzadeh
  • Farzin Shahbazi
  • Parviz Ammari
چکیده [English]

In recent years, some specialized software has been developed for land evaluation goals that  the common aspect of them is the generation of an environment for patterning and modeling of evaluation methods. The purpose of the present study is the assessment of susceptible land for irrigated maize, sunflower and barely crops in Jaldyan and Pasveh regions with an area of 9680 ha lain between 36o30΄ to 36o50΄ N latitude and 45o05΄ to 45o25΄ E longitude in West Azerbaijan province by GIS technique. After determination of climate, soil and landscape characteristics of the region, crop requirements of land utilization types were determined using the tables developed by Sys and Givi, and finally land suitability was recognized by ArcGIS software. Results show that in the surveyed region, the climatic classes are highly suitable (S1) for irrigated barely and moderate suitable (S2) for maize and sunflower due to the limitation of relative humidity of the growing cycle. Also, the most important soil limiting factors for crops production are pH, CaCO3, texture, coarse fragments and topography in areas. It is suggested that, this method of overlaying two or more map layers to produce a new map, to be used more in land evaluation, because it is very difficult and time-consuming by traditional methods. In other words, using GIS in land suitability surveys increases the accuracy and progress of research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • GIS
  • Land evaluation
  • Land utilization types
  • West Azerbaijan province

اصل مقاله

مقدمه

     یکی از راه های افزایش تولید در واحد سطح یا به عبارت دیگر استفاده بهینه از اراضی، شناسایی ظرفیت تولید اراضی و انتخاب مناسب­ترین کاربری با ظرفیت تولید آن است. ارزیابی تناسب اراضی به روش فائو شامل دو مرحله ارزیابی کیفی و کمی اراضی می­باشد که به ترتیب شامل تعیین خصوصیات قابل اندازه­گیری زمین­نما[1]، خاک، اقلیم و تعیین تولید بر اساس خصوصیات گیاه و خاک می­باشد (فائو1976). در سال - های اخیر مدل­های زیادی بر اساس چارچوب فائو برای اهداف ارزیابی اراضی طراحی شده­اند که وجه مشترک تمامی آنها ایجاد محیطی برای الگوسازی و مدل کردن روش‎های ارزیابی است. یکی از این سیستم­ها که می­توان در آن محیطی برای مدل‎سازی ایجاد کرد، سیستم اطلاعات جغرافیایی ([2]GIS ) می­باشد. سیستم اطلاعات جغرافیایی، عبارت است از یک سیستم کامپیوتری که برای کسب[3]، مدیریت[4]، یکسان­سازی[5]، تغییر[6]، تحلیل[7]، و نمایش[8]داده­های مکانی و توصیفی مربوط به زمین بکار گرفته می­شود (گورگی و کورت 1997). در یک نگرش کاربردی، GIS ابزاری است به منظور ایجاد و تحلیل نقشه­ها و هر پدیده­ای مستقر بر روی کره زمین که می­توان سراغ گرفت. شناخته­ترین نوع تحلیل­های مکانی عملیات انطباق لایه­ها در محیط GIS می­باشد که نتیجه­اش یک نقشه جدید بوده و با استفاده از آن می­توان متخصصان، مدیران و کشاورزان را در امر تصمیم­گیری مدبرانه یاری کرد. بر اساس گزارش رحمان و همکاران (1997) می­توان از GIS  به عنوان ابزاری مفید در مطالعات تناسب اراضی برای تولید نقشه استفاده کرد. کولیس و همکاران (1999) در یونان با استفاده از تئوری­های فازی[9]، زمین آمار[10] وGIS  به منظور تهیه نقشه خاک به این نتیجه رسیدند که نقشه­هایی با دقت بالا و هزینة کمتر در مقایسه با روش­های سنتی، در کوتاه مدت بدست می­آیند. عبدلعلی و همکاران (2000( با استفاده از GIS به منظور ارزیابی کیفی تناسب اراضی برای برخی محصولات به این نتیجه رسیدند که ضمن مساعد بودن اقلیم برای کشت غلات زمستانه، جوآبی، کلزا و سیب­زمینی، 58 درصد اراضی مورد مطالعه به دلیل محدودیت­های pH و بافت برای کشت سیب­زمینی دارای کلاس نسبتا مناسب (2S) می­باشد. رمدان و مورسی (2001) با به کار­گیری GIS در منطقه نوباریای غربی [11] در کشور مصر نشان دادند که 34/9 درصد از خاکهای این منطقه برای کشت گندم، یونجه، ذرت و هندوانه در کلاس 1S، 74/20 درصد در کلاس 2S و1/70 درصد از این اراضی در کلاس 3S قرار گرفتند. ماحدی و همکاران (2004) با به کارگیری GIS  برای ارزیابی و برنامه­ریزی اراضی استان همدان در راستای توسعه کشاورزی پایدار نشان دادند که برخی محدودیت­های بومی استان همدان، به عنوان مثال 6/31 درصد اراضی دارای شیبی بیش از 12 درصد، برای توسعه کشاورزی پایدار در بعضی مناطق قابلیت پیشرفت را دارند که اصلاح این محدودیت­ها باید در دستور کار استان قرار گیرند. همچنین بر اساس محدودیت­های موجود در استان محصولات گندم، جو و دانه­های روغنی را جهت کشت توصیه کردند. اوزجان (2006( در زمینه تناسب کیفی اراضی با استفاده از GIS در ترکیه نشان داد که 1/40 درصد از اراضی مورد مطالعه برای کشت گندم دارای تناسب بالا و همچنین 1/54 و 8/65 درصد از اراضی برای کشت محصولاتی مانند مرکبات، گوجه­فرنگی و پنبه به ترتیب دارای تناسب 1S ،2S و3S می­باشند. مارتین و ساحا (2009) بخش از اراضی هند را با استفاده ازGIS  و RS[12] برای محصولات ذرت، گندم، برنج، خردل و نیشکر در واحدهای فیزیوگرافی مختلف ارزیابی کردند. آنها ضمن معرفی محدودیت­های فرسایش، ذرات درشت­تر از شن، بافت، زهکشی و سیل­گیری برای محصولات، نتیجه گرفتند که می­توان سطح اراضی قابل کشت را از 47 درصد، بعد از اصلاح محدودیت­های فوق­الذکر به 71 درصد رساند. با توجه به ثابت ماندن یا کاهش سطح زیر کشت و تغییرات

 

پیش­بینی شده برای آینده، بایستی به فکر استفاده صحیح همراه با ارائه روشهای مدیریتی قوی جهت بهره­برداری از اراضی بر اساس شناخت ظرفیت تولید اراضی و اختصاص آنها به بهترین نوع کاربری باشد، تا ضمن کسب حداکثر بهره­وری از آن، منابع طبیعی نیز حفظ شود. مطالعه حاضر به منظور ارزیابی اراضی مستعد برای کشت محصولات ذرت، آفتابگردان و جو با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در مناطق پسوه و جلدیان واقع در استان آذربایجان­غربی انجام شده است.

 

مواد و روش­ها

ناحیه مورد مطالعه

    محدوده مورد مطالعه به مساحت 9680 هکتار از مناطق پسوه و جلدیان واقع در استان آذربایجان غربی بین ´30 ْ36 تا ´50 ْ36 عرض­شمالی و´05 ْ45 تا ´25 ْ45 طول­شرقی قرار دارد (شکل1). بر اساس اطلاعات اقلیمی ایستگاه هواشناسی سینوپتیک پیرانشهر این منطقه جزو اقلیم مدیترانه­ای بوده که دارای زمستان­های سرد و مرطوب و تابستان­های معتدل می­باشد. حداکثر و حداقل درجه حرارت روزانه در تیر و دی­ ماه به ترتیب 4/32 و 3/5- درجه سانتی­گراد و متوسط درجه حرارت سالیانه، °C12 می­باشد. مقدار متوسط بارندگی سالیانه (1384-1365) در منطقه حدود 7/627 میلی­متر است. بر اساس نقشه رژیم­های رطوبتی و حرارتی خاک­های ایران رژیم رطوبتی منطقه زریک[13]و رژیم حرارتی آن مزیک[14]می­باشد (بنایی 1377).

تجزیه های آزمایشگاهی

     بر اساس مطالعات خاکشناسی نیمه تفصیلی پیرانشهر (بی­نام 1374) 80 پروفیل و مته و در نظر گرفتن خصوصیات افق­های مشخصه سطحی و تحت الارضی از قبیل رنگ، بافت، ساختمان، آهک، ذرات درشت­تر از شن و همچنین ویژگی­های منطقه مانند شیب، پستی و بلندی و فرسایش خاک­ها تشریح شدند. بافت خاک به روش هیدرومتری (کلوت 1986) و قابلیت هدایت الکتریکی و اسیدیته به ترتیب در عصاره گل اشباع، ظرفیت تبادل کاتیونی به روش استات سدیم در٢/۸ pH = (باور و همکاران 1952)، کربنات کلسیم معادل به روش خنثی سازی با اسید کلریدریک و تیتراسیون با سود و کربن آلی به روش والکلی و بلاک اصلاح شده (نلسون و سومر 1986) اندازه­گیری شدند.

مراحل مطالعات ارزیابی اراضی

     خصوصیات مورد نیاز در ارزیابی (سایس و همکاران 1991) که شامل اطلاعات اقلیمی (بارندگی، درجه حرارت، تابش خورشید، رطوبت نسبی، سرعت باد) و مشخصات زمین­نما و خاک (شیب، ناهمواری­ها، بافت و ساختمان خاک، ذرات درشت­تر از شن، عمق، وضع آهک، ظرفیت تبادل کاتیونی، اسیدیته خاک، کربن آلی، شوری بودن) جمع آوری شدند. در مرحله بعد میانگین وزنی خصوصیات فوق­الذکر بر اساس راهنمایی سایس و همکاران (1991) محاسبه گردید. نیازمندی‎های اقلیم و زمین­نما برای انواع تیپ­های بهره­وری مورد مطالعه (ذرت، آفتابگردان و جو) بر اساس جداول سایس و همکاران (1991) و جداولی که برای شرایط ایران تهیه شده (گیوی 1376)، مطابقت داده شدند (جدول 1) و در نهایت داده­های تولید شده وارد محیط نرم افزار ArcGIS 9.3 گردید و نقشه تناسب خصوصیات زمین­نما (میکرولیف)، شیمیایی (کربنات و pH) و فیزیکی (بافت، عمق موثر و سنگریزه) برای محصولات مورد مطالعه تهیه و سپس همپوشانی لایه انجام گرفت. پس از همپوشانی کردن در محیط نرم­افزار ،رمحدودیت­های اراضی برای انواع بهره­برداری مورد نظر مشخص و بر اساس آن کلاس، تحت کلاس و ترتیب اولویت کشت محصولات مورد نظر در منطقه تعیین گردید. قابل ذکر است برای همپوشانی لایه­ها از مدل رستری استفاده و همچنین مسیر الگوریتم ساخته شده در محیط نرم­افزار به ترتیب زیر می­باشد:

Arc Toolbox > Spatial Analyst Tools >   Overlay > Weighted overlay

که روش اجرایی ارزیابی تناسب کیفی اراضی در محیط ArcGIS در شکل 2 آمده است.


 

جدول 1-معیارهای کیفیت خاک و زمین­نما برای تیپ­های بهره­وری مورد مطالعه (سایس و همکاران 1991)

 

 

خصوصیات زمین­نما و خاک

کلاس تناسب

ذرت

آفتابگردان

 

جو آبی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بافت

S1

C<60, SC

C<60, SC

 

C

 

 

 

S2

SL

LS

 

SL

 

 

 

S3

S

S

 

LS

 

 

 

N

Cm

Cm

 

S

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عمق موثر (cm)

S1

100-75

150-100

 

90-60

 

 

 

S2

75-50

100-75

 

60-30

 

 

 

S3

50-20

75-50

 

30-10

 

 

 

N

<20

<50

 

<10

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

pH

S1

8/7-6/6

5/7-6/6

 

2/8-7

 

 

 

S2

2/8-8/7

8-5/7

 

5/8-2/8

 

 

 

S3

5/8-2/8

5/8-8

 

>5/8

 

 

 

N

>5/8

>5/8

 

-

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CaCO3

(%)

S1

15-6

15-6

 

35-20,<3

 

 

 

S2

25-15

25-15

 

50-35

 

 

 

S3

35-25

35-25

 

60-50

 

 

 

N

>35

>35

 

>60

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سنگریزه

(%)

S1

15-3

15-3

 

15-3

 

 

 

S2

35-15

35-15

 

35-15

 

 

 

S3

55-35

55-35

 

55-35

 

 

 

N

>55

>55

 

>55

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  میکرورلیف (cm)

S1

15-30

15-30

 

15-30

 

 

 

S2

30-60

30-60

 

30-60

 

 

 

S3

>60

>60

 

>60

 

 

 

N

-

-

 

-

 

S1: کلاس تناسب عالی،S2 : کلاس تناسب متوسط، S3: کلاس تناسب بحرانی،N : کلاس نامناسب

C: clay, SC: sandy clay, SL: sandy loamy, LS: loamy sandy, S: sandy, m: massive structure,

C<60: کلاس بافتی رسی با کمتر از 60 درصد رس
               

 

 

 

شکل1-موقعیت منطقه مورد مطالعه

 

شکل 2-روش اجرایی ارزیابی تناسب کیفی اراضی در محیطArcGIS

 

 

نتایج و بحث

تشریح واحدهای نقشه خاک

    برخی خصوصیات مرفولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی پروفیل­هایشاهد سری­های موجود در منطقه در جدول 2 تنظیم شده است. با توجه به مطالعات نیمه تفصیلی خاکشناسی انجام گرفته در منطقه مورد مطالعه، منجر به شناسایی 7 سری خاک جلدیان1، جلدیان2، کلیج، سرچاه، پسوه، اندیزه و سروکانی گردید. خاک­های منطقه مورد نظر بر اساس روش رده­بندی جامع امریکایی (یو. اس. دی. آ 2010) در دو رده مالی­سول )حدود 26/58 درصد از اراضی) و ورتی­سول (حدود 75/41 درصد از اراضی) و 7 خانواده مختلف قرار گرفتند (جدول3).

جدول 2- برخی خصوصیات مرفولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی پروفیل­های شاهد

عمق

افق

CEC

pH

آهک

سنگریزه

 

ذرات خاک

 

EC

OC

(cm)

 

Cmol(+)/kg

 

(%)

(%)

Clay (%)

Silt (%)

Sand (%)

(dS/m)

(%)

 

 

 

 

 

پروفیل 1، موقعیت شرق جلدیان با شیب 2-5 درصد و میکرورلیف (cm) 60-30، واحد 1-1

 

 

 

 

 

20-0

Ap

8/30

6/7

14

5

2/51

37

8/11

65/0

1/1

70-20

1Bkss

4/29

7/7

5/17

-

2/55

33

8/11

28/0

68/0

120-70

2Bkss

28

7/7

4/19

-

2/54

34

8/11

27/0

48/0

150-120

3Bkss

27

9/7

2/21

-

2/53

33

8/13

26/0

41/0

 

 

 

 

 

پروفیل 2، موقعیت جنوب جلدیان باشیب 8-5 درصد و­میکرورلیف (cm) 30-15، واحد 1-2

 

 

 

 

 

20-0

Ap

23/15

4/7

12/4

15

2/40

32

8/27

44/1

5/1

60-20

1Bk

08/21

7/7

12/7

10

2/48

22

8/29

29/0

62/0

85-60

2Bk

9/10

8/7

1/18

5

2/49

35

8/15

23/0

37/0

115-85

3Bk

42/12

8/7

7/18

-

2/44

45

8/10

27/0

34/0

150-115

4Bk

86/20

5/7

9/18

4

2/51

33

8/15

17/1

27/0

 

 

 

 

 

پروفیل 3، موقعیت غرب سرو کانی با شیب 2-1 درصد و میکرورلیف (cm) 30-15، واحد 1-3

 

 

 

 

 

5/1

Ap

40

9/7

5/7

-

7/56

7/33

6/9

73/0

5/1

57/0

1Bkg

5/31

2/8

5/17

-

7/54

7/31

6/13

6/0

57/0

45/0

2Bkg

4/28

3/8

6/20

-

7/53

7/36

6/9

77/0

45/0

33/0

3Bkg

28

3/8

7/28

-

7/55

7/38

6/5

67/0

33/0

 

 

 

 

 

پروفیل 4، موقعیت در راهی نقده-پسوه با شیب 1-0 درصد و میکرورلیف (cm) 15-0، واحد 1-4

 

 

 

 

 

20-0

Ap

20

8/6

5/3

-

4/44

6/28

27

44/0

1/1

50-20

1Bw

6/20

1/7

62/3

-

4/34

6/22

34

52/0

56/0

80-50

2Bw

23

1/7

12/3

-

4/44

6/37

18

22/0

52/0

125-80

1Bk

30

8/7

25/15

-

4/50

6/35

14

27/0

4/0

150-125

Bk2

30

8/7

62/17

-

4/55

6/32

12

55/0

33/0

 

 

 

 

 

پروفیل 5، موقعیت جنوب اندیزه با شیب 2-1 درصد و میکرورلیف (cm) 30-15، واحد 1-5

 

 

 

 

 

20-0

Ap

63/29

7/7

62/5

-

59

6/30

4/10

52/0

3/1

60-20

Bss

47/27

6/7

7/13

-

54

6/33

4/12

42/0

62/0

100-60

1Ck

23

8/7

1/21

-

36

6/33

4/30

33/0

43/0

150-100

2Ck

5/22

9/7

4/23

-

36

6/39

4/24

32/0

23/0

 

 

 

 

 

پروفیل 6، موقعیت جنوب سروکانی با شیب 1-0 درصد و میکرورلیف (cm) 15-0، واحد 1-6

 

 

 

 

 

10-0

Ap

38

3/7

87/1

-

7/54

7/32

6/12

51/0

2/1

30-10

A

5/32

2/7

5/2

-

7/55

7/32

6/11

37/0

95/0

70-30

1Bss

35

5/7

8/2

-

7/52

7/32

6/14

21/0

56/0

125-70

2Bss

35

7/7

5/3

-

7/49

7/32

6/17

24/0

47/0

150-125

CB

8/30

7/7

5

-

7/44

7/31

6/23

38/0

25/0

 

 

 

 

 

پروفیل 7، موقعیت غرب اندیزه با شیب 2-1 درصد و میکرورلیف (cm) 15-0، واحد 1-7

 

 

 

 

 

25-0

Ap

5/17

4/7

62/1

5

2/26

42

8/31

45/0

5/1

65-25

1Bw

15

5/7

12/3

5

2/21

39

8/39

31/0

49/0

95-65

2Bw

4/13

5/7

75/1

10

2/18

36

8/45

32/0

39/0

125-95

1C

7/11

5/7

1/2

20

2/13

6/26

2/60

35/0

35/0

150-125

2C

8/16

6/7

5/1

5

2/26

39

8/34

27/0

33/0
                                                   

 

 

 

 

 

ارزیابی کیفی تناسب اراضی 

     هر یک از انواع بهره­برداری از اراضی مورد مطالعه دارای نیازهای اقلیمی خاص خود می­باشند (سایس و همکاران1991). با توجه به تاریخ کاشت این محصولات (جو آبی، آفتابگردان و ذرت) و مدت زمان هر یک از مراحل مختلف آنها و با عنایت به داده­های ایستگاه هواشناسی موجود در منطقه، کلاس اقلیمی محصولات مورد نظر طبق روش پارامتریک (ریشه­دوم) تعیین و در جدول 4 ارائه شده­اند (روزیتر1995). با توجه به اینکه محصولات مورد نظر در منطقه به صورت آبی کشت می­شوند، پس محدودیت­های مربوط به بارندگی تأثیری در کلاس اقلیمی منطقه نداشته، زیرا در هر مرحله از نیاز آبی گیاه عملیات آبیاری صورت می­گیرد. در محدوده مورد مطالعه کلاس­های اقلیمی برای جو کاملا مناسب (1S) و برای ذرت و آفتابگردان به دلیل محدودیت رطوبت نسبی در طول دوره رشد کلاس نسبتا مناسب (2S) تعیین گردید.

     با استفاده از مدل GIS ساخته شده در محیط نرم­افزار ArcGIS و محاسبات انجام گرفته بر اساس مدل فائو، نقشه­های تناسب کیفی اراضی برای محصولات مورد مطالعه در شکلهای 3، 4 و 5 ارائه شده است، و بر اساس همین نقشه­ها نتایج ارزیابی تناسب کیفی اراضی برای تیپ­های بهره­وری مختلف در جدول 4 آمده است. در کشور هند مارتین و ساحا (2009) از الگوریتمی مشابه برای بررسی قابلیت و استعداد اراضی در رابطه با محصولات ذرت، گندم، برنج، خردل و نیشکر استفاده کردند و اظهار داشتند که سنجش از دور و GIS نقش بسیار مهمی در ایجاد ارتباط و تحلیل ما بین داده­ها و روشی مناسب جهت ارزیابی اراضی می­باشد. نتایج ارزیابی کیفی تناسب اراضی با استفاده از مدل GIS نشان داد که واحدهای اراضی 1-1، 2-7 و 3-7 به مساحت 1375 هکتار دارای تناسب متوسط (2S) برای جوآبی و واحدهای اراضی 1-5 و 2-5 به مساحت 1440 هکتار دارای تناسب بحرانی (3S) برای آفتابگردان و ذرت می­باشند. همچنین بررسی­ها نشان داد که 8305 هکتار از اراضی دارای تناسب خوب (1S) برای جوآبی و 8240 هکتار دارای تناسب متوسط (2S) برای آفتابگردان و ذرت بودند. با نگرش اجمالی به نتایج کیفی مدل می­توان دریافت که عمده واحدهای اراضی دارای تناسب خوب (1S) برای کشت جوآبی بوده و همچنین دارای تناسب متوسط (2S) برای ذرت و آفتابگردان می­باشند. مهمترین عوامل محدود کننده خاکی برای رشد و تولید تیپ­های بهره­وری در منطقه مورد مطالعه شامل pH، آهک، بافت، ذرات درشت­تر از شن و میکرورلیف می­باشند. پاکپورربطی (1389) با استفاده از مدل Almagra و روش پارامتریک ریشه­دوم در مناطق پیرانشهر، پسوه و جلدیان برای کشت ذرت، آفتابگردان و سویا، علاوه بر محدودیت­های اقلیمی، محدودیت­های pH، آهک، بافت، عمق موثر و توپوگرافی و همچنین در برخی از واحدهای اراضی محدودیت سیل­گیری و زهکشی را برای تولید این محصولات گزارش کرد. نقشه­های تناسب کیفی اراضی ترتیب اولویت کشت محصول را در داخل واحدهای اراضی در مناطق مطالعاتی نشان می­دهند. مرولا و همکاران (1994) اظهار کردند که بطور کلی نقشه تناسب اراضی برای یک محصول خاص، الگوی توزیع مناسب بودن آن محصول را برای هر واحد نقشه در داخل یکایک واحدهای اراضی نشان می­دهد.

 

 

 

 

 

 

جدول 3-رده بندی خاکهای منطقه مورد مطالعه(یو. اس. دی. آ 2010)

پروفیل

سری

مساحت

واحد

 

رده­بندی خاک

 

 

(ha)

اراضی

رده

خانواده

1

جلدیان1

850

1-1

Vertisols

Fine, mixed, active, mesic Typic Calcixererts

 

 

1100

1-2

 

 

2

کلیج

125

2-2

Mollisols

Fine, mixed, active, mesic Vertic Calcixerolls

 

 

550

3-2

 

 

3

سرچاه

90

1-3

Mollisols

Fine, mixed, active, mesic  Aeric Calciaquolls

 

 

1800

1-4

 

 

4

پسوه

750

2-4

Mollisols

Fine, mixed, active, mesic Vertic Calcixerolls

 

 

225

3-4

 

 

5

اندیزه

915

1-5

Vertisols

Fine,  mixed , active, mesic Typic Calcixererts

 

 

525

2-5

 

 

6

سروکانی

1750

1-6

Vertisols

Fine, mixed, superactive, mesic Typic  Haploxererts

 

 

475

1-7

 

 

7

جلدیان2

250

2-7

Mollisols

Fine-loamy, mixed, superactive, mesic Fluventic Haploxerolls

 

 

275

3-7

 

 

 

مهمترین عوامل محدود کننده برای کشت تیپ­های بهره­وری آفتابگردان و ذرت که تاثیر متفاوتی داشته شامل بافت خاک و آهک می­باشند. پیشنهاد می­شود از این روش که شامل قرار دادن دو یا چندین لایة نقشه برای تولید یک نقشة جدید بوده و انجام این عمل بوسیله دست و روش­های سنتی بسیارمشکل و وقت­گیر است در علم ارزیابی بیشتر استفاده شود. به طور کلی، تکنیک GIS می­تواند به عنوان یک پایگاه اطلاعات و ابزاری مناسب در جهت تجزیه، تحلیل و مدل­سازی در علم کشاورزی به ویژه در گرایش­های مختلف خاکشناسی به طور گسترده استفاده شود.

 

 

 

شکل 3 -نقشه ارزیابی کیفی تناسب واحدهای اراضی مختلف منطقه مورد

مطالعه برای ذرت با استفاده از GIS

 

 

 

 

جدول 4-نتایج ارزیابی کیفی تناسب واحدهای اراضی مختلف برای تیپ­های بهره­وری مورد مطالعه

 

 

    شاخص اقلیم

کلاس اراضی

الگوی تناسب

واحدهای

اراضی

 

ذرت

آفتابگردان

جوآبی

 

ذرت

آفتابگردان

جوآبی

 

52/51

58/71

33/88

 

S2ftc

S2ftc

S2t

جوآبی و آفتابگردان

1-1

 

52/51

58/71

33/88

 

S2sc

S2fc

S1

جوآبی و آفتابگردان

1-2

 

52/51

58/71

33/88

 

S2sc

S2fc

S1

جوآبی و آفتابگردان

2-2

52/51

58/71

33/88

 

S2sc

S2fc

S1

جوآبی و آفتابگردان

3-2

52/51

58/71

33/88

 

S2fc

S2fc

S1

جوآبی و آفتابگردان

1-3

52/51

58/71

33/88

 

S2c

S2c

S1

جوآبی و آفتابگردان

1-4

52/51

58/71

33/88

 

S2c

S2c

S1

جوآبی و آفتابگردان

2-4

52/51

58/71

33/88

 

S2c

S2c

S1

جوآبی و آفتابگردان

3-4

52/51

58/71

33/88

 

S3fc

S3fc

S1

جوآبی

1-5

52/51

58/71

33/88

 

S3fc

S3fc

S1

جوآبی

2-5

52/51

58/71

33/88

 

S2c

S2c

S1

جوآبی و آفتابگردان

1-6

52/51

58/71

33/88

 

S2c

S2c

S1

جوآبی و آفتابگردان

1-7

52/51

58/71

33/88

 

S2sc

S2sc

S2s

جوآبی و آفتابگردان

2-7

52/51

58/71

33/88

 

S2sc

S2sc

S2s

جوآبی و آفتابگردان

3-7

علائم c، s، f و t به ترتیب نشان دهنده محدودیت اقلیم، خصوصیات فیزیکی، حاصل­خیزی­خاک و میکرورلیف

 
                         

 

 

شکل 4 -نقشه ارزیابی کیفی تناسب واحدهای اراضی مختلف منطقه مورد

مطالعه برای آفتابگردان با استفاده از GIS

 

 

شکل 5 -نقشه ارزیابی کیفی تناسب واحدهای اراضی مختلف منطقه مورد

مطالعه برای جو­آبی با استفاده از GIS


[1] Landscape

[2]  Geographical information system (GIS)

[3]  Capturing

[4]  Managing

[5]  Integrating

[6]  Manipulating

[7]  Analysing

[8]  Displaying

[9]  Fuzzy theory

[10]  Geostatistics

[11] Nubaria

[12] Remote sensing

[13]  Xeric

[14]  Mesic

مراجع

منابع مورد استفاده
بنایی م ح، 1377 . نقشه رژیم­های رطوبتی و حرارتی ایران، موسسه تحقیقات خاک و آب کشور ایران.
بی­نام، 1374. مطالعات خاکشناسی نیمه تفصیلی دشتهای پسوه، جلدیان و پیرانشهر، مهندسین مشاور آب ورزان.
پاکپورربطی ا، 1389 . ارزیابی کیفی تناسب اراضی پیرانشهر، پسوه و جلدیان­ برای آفـتابگردان، ذرت و سویا بر اساس مدل Almagra و مقایسه آن با نتایج حاصله از روش پارامتریک ریشه دوم FAO. پایان­نامه کارشناسی ارشد خاکشناسی. دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز.
گیوی ج، 1376. ارزیابی کیفی تناسب اراضی برای نباتات زراعی و باغی، موسسه تحقیقات خاک و آب. نشریه فنی 1015.
Abdolali Gh, Hadrian FC and Howard C L, 2000. Integrating climate, soil and crop information: a land suitability study using GIS. Pp: 129. 4th International Conference on Integrating GIS and Environmental Modeling. Banff, Alberta, Canada.
Anonymus. 2010. Keys to Soil Taxonomy. 11th edition. Soil Conservation Service, U. S. Depart. Of Agriculture, Washington DC.
Bower CA, Reitemeier RF and Fire-men M, 1952. Exchangeable cation analysis of saline and alkali soil. Soil Science 73: 251-261.
FAO, 1976. A Framework for land evaluation. Soils Bulletin 32. FAO, Rome, Italy.
George B and Korte PE, 1997. The GIS Book. Fourth Edition, Onward Press, USA.
Klute A, 1986. Method of Soil Analysis. Part 1, Physical and Mineralogical Methods. 2nd Ed .Agron. Monogr. Soil Science Society of American Journal. Madison, WI.
Kollias VJ, Kalivas DP and Yassoglou NJ, 1999. Mapping the soil resources of a recent alluvial plain in Greece using fuzzy sets in a GIS environment, European Journal of Soil Science 50: 261-273.
Mahedi Rkh, Shariat M and Azar A, 2004. GIS application for land evaluation and planning of Hamadan province for agricultural activity. Pp: 1-17. Proceeding of the Foss/grass user's conference, Bangkok. Thailand.
Martin D and Saha KS, 2009. Land evaluation by integrating remote sensing and GIS for cropping system analysis in a watershed. Current Science, 96: 569-575.
Merolla S, Armesto G and Calvanse G, 1994. A GIS application for assessing agricultural land, Instrumental Transcommunication Journal, 46: 260-263.
Nelson BW and Sommers LE, 1986. Total carbon, organic carbon and organic matter. Pp: 539 - 577. In: Page AL, Miller RH and Keeney DR (Eds). Methods  of  Soil Analysis. Part 2, Soil Sci Soc of Am. Madison, WI.
Özcan H, 2006. GIS based land evaluation of the high land in East Mediterranean Region, Turkey. Journal of Agriculture. Fac HR U 10: 17-27.
Rahman S, Munn LC, Vane GF and Arneson C, 1997. Wyoming rocky mountain forest soils: mapping using an arc /info geographic information system, Soil Science Society American Journal 61: 1730-1732.
Ramadan HM and Morsy IM, 2001. Application of GIS Technology in soil survey and land use system analysis, West Nubaria, Egypt. Minufiya, Journal of Agriculture Research 26: 1279-1302.
Rossiter DG, 1995. Economic land evaluation: why and how. Soil Use and Management 11: 132-140
Sys C, Van Ranst E and Dedaveye J, 1991. Land evaluation. Part II: Methods in Land Evaluation. General Administration for Development Cooperation. Agriculture Publishing, No: 7, Brussels, Belgium.
 
 
 
ground�4t;�B�Aight:white;mso-bidi-language: FA'> می­شود.
 
relev�hcn�A�;n> or irrelevant buzzword? A capacity building and research agenda for Southern Africa. Physics and Chemistry of the Earth 30: 867–871.
 
Zarghami M, 2010. Urban water management using fuzzy-probabilistic multi-objective programming with dynamic efficiency, Water Resources Management 24(15): 4491-4504.
Zarghami M and Szidarovszky F, 2010. On the relation between compromise programming and the ordered weighted averaging operator, Information Sciences 180(11): 2239-2248.
Zeleny M, 1973. Compromise programming, Pp. 262-301. In: Cochrane J and Zeleny M (Eds.), Multiple Criteria Decision Making, University of South Carolina Press, Columbia, USA.
 
دانش آب و خاک
دوره 23، شماره 1 - شماره پیاپی 1
اردیبهشت 1392
صفحه 165-176

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار